Kawa jest obok herbaty i wody najpopularniejszym napojem po jaki sięgamy w ciągu dnia. Swoją ważną dla ludzkości rolę odgrywa od ponad 1200 lat. Konsumpcja kawy rozpoczęła się prawdopodobnie w północno-wschodniej Afryce, skąd w XV wieku rozprzestrzeniła się na Środkowy Wschód, a następnie przywędrowała do Europy (J.S. Bonita, M. Mandarano, D. Shuta, J. Vinson Coffee and cardiovascular disease: in vitro, cellular, animal, and human studies Pharmacol Res, 55 (2007), pp. 187-198).
Spożycie kawy w Polsce wynosi około 3.65 kg/ /rocznie na osobę (średnio 1–2 filiżanki kawy na osobę dziennie ). W ciągu ostatnich 10 lat spożycie kawy w Polsce wzrosło o ponad 80% (https:/anamsuperlink.blogspot.com/2017/09/secret-billions-of-people-drink-cofee.html).
Z komercyjnego punktu widzenia, najważniejszymi odmianami kawy są Arabica (Coffea arabica), robusta (Coffea canephora) oraz kawa liberyjska (Liberica). Poszczególne odmiany różnią się między sobą składem i właściwościami (Tabela 1).
Rodzaj kawy/charakterystyka | Miejsce uprawy | Ziarno | Procent na rynku kawy globalnym | Aromat | Średnia zawartość składników chemicznych [g/100 g] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kofeina | Woda | Proteiny | Cukry redukujące | Polisacharydy | Lipidy | Kwas chlorogenowy | Minerały | |||||
Arabika | Brazylia, Ameryka Środkowa, Afryka |  | 64% | ++ | 1.6 | 8.0–12.0 | 9.8 | 8.1 | 49.8 | 16.2 | 6.5 | 4.2 |
Robusta | Wietnam, Brazylia, Indonezja, Afryka |  | 35% | +++ | 2.26 | 8.0–12.0 | 9.5 | 4.4 | 54.4 | 10.0 | 10.0 | 4.4 |
Kawa liberyjska | Malezja, niektóre regiony Filipin i Afryki (Liberia) |  | 1% | + | 1.23 | 11.0 | 14.0 | 8.0 | 42.0 | 12.0 | 7.0 | 4.0 |
Tabela 1 Surma S., Romańczyk M., Filipiak KJ., Lip G. Coffee and cardiac arrhythmias: Up-date review of the literature and clinical studies. Cardiology Journal 2023, Vol. 30, No. 4, 654–667.
Kawa, oprócz alkaloidów, takich jak kofeina i trigonelina, zawiera jeszcze ponad tysiąc innych substancji chemicznych, między innymi: węglowodany, lipidy, związki fenolowe (kwas chlorogenowy, diterpeny: kahweol o kafestol), mannoza, łańcuchy polisacharydowe galaktozy, melanoidyny, flawoinoidy, katechiny, antocyjany, kwas ferulowy, kwas kawowy, kwas p-kumarowy i tokoferole (Gonzalez de Mejia E, Ramirez-Mares MV. Impact of caffeine and coffee on our health. Trends Endocrinol Metab. 2014; 25(10): 489–492, doi: 10.1016/j.tem.2014.07.003, de Melo Pereira GV, de Carvalho Neto DP, Magalhães Júnior AI, et al. Chemical composition and health properties of coffee and coffee by-products. Adv Food Nutr Res. 2020; 91: 65–96, doi: 10.1016/bs.afnr.2019.10.002).
Kofeina jest najszerzej stosowaną substancją psychoaktywną na świecie. Zawartość kofeiny w 150ml filiżance domowej kawy waha się od 30-175mg.
Większość efektów biologicznych kofeiny wynika z antagonizmu do receptora adenozynowego. Adenozyna jest endogennym neuromodulatorem hamującym, wywołującym uczucie senności. Tym samym kofeina wywołuje ogólne działanie stymulujące w ośrodkowym układzie nerwowym. W rezultacie spożycie kofeiny powoduje podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie metabolizmu i zwiększenie diurezy (J.V. Higdon, B. Frei Coffee and health: a review of recent human research Crit Rev Food Sci Nutr, 46 (2006), pp. 101-123).
Udowodniono, że kofeina prowadzi do upośledzenia wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego. Odpowiednia suplementacja wapnia i witaminy D w diecie oraz ograniczenie spożycia kawy do 2-3 filiżanek dziennie pozwala zmniejszyć ryzyko niedoborów wapnia i wystąpienia osteoporozy, a także związanych z nią złamań, szczególnie u osób starszych (J.V. Higdon, B. Frei Coffee and health: a review of recent human research Crit Rev Food Sci Nutr, 46 (2006), pp. 101-123).
Ziarna kawy zawierają fenolowe związki przeciwutleniające. Głównym polifenolem w kawie jest kwas chlorogenowy. Kwas chlorogenowy jest jednym z głównych silnych związków przeciwutleniających w kawie (Y. Sato, S. Itagaki, T. Kurokawa, J. Ogura, M. Kobayashi, T. Hirano, et al. In vitro and in vivo antioxidant properties of chlorogenic acid and caffeic acid
Int J Pharm, 403 (2011), pp. 136-.138). Aktywność przeciwutleniająca kawy zależy od składu chemicznego. Ponadto zaobserwowano, że aktywność przeciwutleniająca kawy zmienia się w zależności od stopnia wypalenia. Maksymalną aktywność antyoksydacyjną zmierzono dla kawy średnio palonej (J.G. Dórea, T.H. da Costa Is coffee a functional food?
Br J Nutr, 93 (2005), pp. 773-.782).
Spożywanie kawy wiąże się z wyższymi stężeniami cholesterolu całkowitego w surowicy i cholesterolu LDL. Kafestol i kahwoel to dwa diterpeny występujące w oleju kawowym. Diterpeny są głównymi związkami podnoszącymi poziom cholesterolu w kawie, ale są one najczęściej usuwane przez papierowe filtry. Dlatego kawa niefiltrowana jest znaczącym źródłem diterpenów, podczas gdy spożywanie kawy filtrowanej powoduje bardzo niewielki wzrost poziomu cholesterolu w surowicy (S.H. Jee, J. He, L.J. Appel, P.K. Whelton, I. Suh, M.J. Klag Coffee consumption and serum lipids: a meta-analysis of randomized controlled clinical trials Am J Epidemiol, 153 (2001), pp. 353-362).
Korzyści wynikające z picia kawy:
Regularne i umiarkowane spożywanie kawy wydaje się zmniejszać ryzyko śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych i innych (Grosso G, Micek A, Godos J, et al. Coffee consumption and risk of all-cause, cardiovascular, and cancer mortality in smokers and non-smokers: a dose-response meta-analysis. Eur J Epidemiol. 2016; 31(12): 1191–1205, doi: 10.1007/s10654-016-0202-26, Surma S, Banach M. Coffee and caffeine consumption and overall mortality. Pleasure with restrictions - where do we really stand in 2022? Nutrition. 2022 [Epub ahead of print]: 111747, doi: 10.1016/j.nut.2022.111747). Badania wykazały korzystny wpływ spożywania kawy w prewencji chorób przewlekłych, takich jak:
cukrzyca typu 2 (P. Nawrot, S. Jordan, J. Eastwood, J. Rotstein, A. Hugenholtz, M. Feeley Effects of caffeine on human health Food Addit Contam, 20 (2003), pp. 1-30);
choroba Parkinsona u mężczyzn i kobiet, które nie stosowały estrogenu po menopauzie (J. Trevitt, K. Kawa, A. Jalali, C. Larsen Differential effects of adenosine antagonists in two models of parkinsonian tremor Pharmacol Biochem Behav, 94 (2009), pp. 24-29);
choroba Alzheimera (A. de Mendonça, R.A. Cunha Therapeutic opportunities for caffeine in Alzheimer's disease and other neurodegenerative disorders J Alzheimers Dis, 20 (2010), pp. S1-S2);
nowotwory jelita grubego (Cano-Marquina A1, J.J. Tarín, A. Cano The impact of coffee on health Maturitas, 75 (2013), pp. 7-21. 14);
zmniejszenie ryzyka uszkodzenia wątroby u osób z wysokim ryzykiem chorób wątroby, w tym marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego (D.J. Homan, S. Mobarhan Coffee: good, bad, or just fun?. A critical review of coffee's effects on liver enzymes Nutr Rev, 64 (2006), pp. 43-46);
Ostatnie analizy wykazały, że może istnieć słaba odwrotna zależność między spożyciem kawy a ryzykiem udaru mózgu, ale potrzebne są dalsze badania, aby to udowodnić;
Wykazano również, że względne ryzyko samobójstwa zmniejsza się o 13% na każdą wypitą filiżankę kawy (I. Kawachi, W.C. Willett, G.A. Colditz, M.J. Stampfer, F.E. Speizer A prospective study of coffee drinking and suicide in women Arch Intern Med, 156 (1996), pp. 521-525).
Spożywanie kawy zwiększa wydolność i możliwości wysiłkowe, dzięki czemu możliwe jest podejmowanie aktywności fizycznej, a tym samym pośrednio zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób przewlekłych.
Wpływ kawy na układ sercowo naczyniowy:
Należy wziąć pod uwagę, że kawa ma umiarkowany wpływ na układ sercowo-naczyniowy, w postaci podwyższenia częstości skurczów serca, ciśnienia krwi i sporadycznie arytmii (J.S. Bonita, M. Mandarano, D. Shuta, J. Vinson Coffee and cardiovascular disease: in vitro, cellular, animal, and human studies Pharmacol Res, 55 (2007), pp. 187-198).
Właściwości biologiczne kawy przypisuje się obecnie działaniu najlepiej opisanych związków, takich jak kofeina, kwas chlorogenowy, trygonelina, kafestol i kahweol, a także kwas ferulowy. Poniższa ilustracja podsumowuje potencjalne biochemiczne mechanizmy wpływu kawy na elektrofizjologię serca (Ryc 1).
Źródło: Surma S., Romańczyk M., Filipiak KJ., Lip G. Coffee and cardiac arrhythmias: Up-date review of the literature and clinical studies. Cardiology Journal 2023, Vol. 30, No. 4, 654–667.
Mechanizmy działania kawy mogą zarówno zwiększać, jak i zmniejszać ryzyko arytmii. Ryzyko wystąpienia arytmii może być związane ze stymulacją współczulnego układu nerwowego, zwłaszcza przy dużych ilościach kawy. Należy podkreślić, że regularne spożywanie umiarkowanych ilości kawy prowadzi do rozwoju tolerancji, dzięki czemu może nabrać znaczenia antyarytmiczne, długofalowe działanie kawy (Surma S., Romańczyk M., Filipiak KJ., Lip G. Coffee and cardiac arrhythmias: Up-date review of the literature and clinical studies. Cardiology Journal 2023, Vol. 30, No. 4, 654–667.).
Gwałtowna reakcja układu sercowo-naczyniowego może pojawić się bezpośrednio po spożyciu kawy lub u osób bardziej narażonych. Ponadto naukowcy podkreślają, że wpływ spożycia kawy na rozwój nadciśnienia tętniczego i innych negatywnych skutków, może się pojawić u osób pijących kawę sporadycznie lub w nadmiarze (powyżej 4 filizanek dziennie) (Jae-Hoon Bae, Jae-Hyung Park, Seung-Soon Im, Dae-Kyu Song, Coffee and health, Integrative Medicine Research, Volume 3, Issue 4, 2014, Pages 189-191).
W związku z oddziaływaniem substancji zawartych w kawie na organizm człowieka, spożycie kofeiny przez kobiety planujące zajście w ciążę i przez kobiet w ciąży nie powinno przekraczać 300 mg/dobę (udowodniono, że (w rzeczywistości kofeina przenika przez ludzkie łożysko, szybko osiągając podobne stężenie u płodu i matki). Również dzieci powinny ograniczać spożycie kofeiny, ponieważ po jej spożyciu stwierdzano u nich zmienione zachowanie, w tym nerwowość lub niepokój (J.V. Higdon, B. Frei Coffee and health: a review of recent human research Crit Rev Food Sci Nutr, 46 (2006), pp. 101-123). Ocenia się, że spożycie 2,5 mg/kg masy ciała/dzień jest górną granicą spożycia kofeiny u dzieci (Federalny Departament Zdrowia, Ottawa, Ontario, Kanada).
Związki kawy ze zdrowiem zostały przedstawione w ponad 8000 profesjonalnych badaniach medycznych w ciągu ostatnich 40 lat. Niestety wciąż nie uzyskano w tym temacie konsensusu. Wynika to z faktu, iż różne rodzaje kawy zawierają różne ilości poszczególnych związków chemicznych, istnieje wiele metod parzenia kawy, co również ma wpływ na zawartość poszczególnych substancji, wreszcie wpływ kawy na nasz organizm zależy również od wielkości filiżanki kawy, mocy naparu, częstotliwości spożywania, a także rodzaju i ilości stosowanych dodatków.
Comments